Lotniska

Dnia 5 kwietnia 1945, przybyła do Gdańska specjalna delegacja Ministerstwa Oświaty ds. Politechniki Gdańskiej, która zastała uczelnię w znacznej części zniszczoną.

Z byłych bardzo dobrze urządzonych laboratoriów niestety niewiele pozostało. Mimo to cenną pozostałością dla mającego powstać Wydziału Mechanicznego stanowiły maszyny energetyczne w Laboratorium Badania Maszyn, a także tunel aerodynamiczny oraz tunel wodny w Laboratorium Hydro-Aerodynamiki.

Porównując to np. z innymi uczelniami to wyposażenie gdańskiej uczelni było dość bogate. Przykładowo na Politechnikach w Łodzi i Krakowie nie istniały żadne przyrządy laboratoryjne i nie było tam wcześniej wydziałów lotniczych, trzeba było zaczynać wszystko od podstaw. Laboratorium aerodynamiczne Politechniki Warszawskiej było całkowicie zniszczone, a tunele aerodynamiczne zburzone. Jedyny wówczas tunel aerodynamiczny w Polsce istniał właśnie na Politechnice Gdańskiej.^[1]

Początkowo nie przewidywano tworzenia sekcji lotniczej, licząc się z utworzeniem jej na innej uczelni. Zachowany jednak w Gdańsku tunel aerodynamiczny, aczkolwiek starej konstrukcji, a także obecność w Gdańsku aerodynamika prof. Wysockiego przyczyniło się do utworzenia Sekcji Lotniczej.

W listopadzie 1945 r. w zrujnowanych i niedogrzewanych jeszcze salach rozpoczęły się pierwsze zajęcia na Wydziale Mechaniczny. W chwili rozpoczęcia pracy dydaktycznej w skład Wydziału Mechanicznego wchodziło 17 czynnych katedr w tym Katedra Aerodynamiki.

Dzięki zabiegom i pracy prof. inż. J. Wysockiego^[2]w roku akademickim 1946/47 powstało Studium Lotnicze, jako Oddział Lotniczy ze specjalizacją płatowcową i silnikową na III roku studiów. Program nauczania był wzorowany na przedwojennych studiach lotniczych na Politechnice Warszawskiej i Lwowskiej. Rada Wydziału powierzyła kierownictwo nad Oddziałem prof. inż. J. Wysockiego, który prowadził wykłady i ćwiczenia z aerodynamiki i mechaniki lotu.

Do współpracy profesor namówił m.in. inż. Tadeusza Sołtka^[3], który na wykłady dojeżdżał aż z Łodzi. Wykłady prowadził z budowy płatowców i urządzeń pneumatycznych samolotu.

 Zajęcia odbywały się co dwa tygodnie po dziesięć godzin w soboty i cieszyły się wielkim powodzeniem wśród studentów, a sale były zawsze pełne. 

To na gdańskiej uczelni po raz pierwszy w programie wprowadzono zajęcia z napędu odrzutowego, które prowadził inż. J. Goszczewski. Wykłady z wytrzymałość konstrukcji lotniczych prowadził znany przedwojenny naukowiec dr Jarosław Naleszkiewicz^[4]. Zajęcia z silników spalinowych prowadził prof. Karol Taylor.^[5]

Materiały do pierwszych obliczeń konstrukcyjnych pochodziły z bieżących zakupów oraz ze znalezisk. W ruinach we Wrocławiu znaleziono ewakuowaną z Berlina bibliotekę niemieckiego i francuskiego Ministerstwa Lotnictwa. Zawierały one wydawnictwa ukazujące się do ostatnich miesięcy wojny. Niestety zbiór przedwojennej biblioteki ówczesnej gdańskiej uczelni na temat lotnictwa nie przetrwał zawieruchy wojennej. 

Program nauki 
Program nauki na pierwszych dwóch latach był wspólny dla wszystkich oddziałów. Początkowo studia na wszystkich oddziałach trwały cztery lata, po dwóch latach student uzyskiwał świadectwo pierwszego egzaminu dyplomowego. W 1948/49 nastąpiły zmiany i wprowadzono dwustopniowość studiów.

Na trzecim i czwartym roku rozpoczynały się właściwe zajęcia na Oddziale Lotniczym. Obowiązywały studentów trzy projekty konstrukcyjne, a mianowicie: dwa tzw. przejściowe o mniejszym zakresie i jeden dyplomowy:

1/ silnika spalinowego,

2/ płatowca,

3/ silnika lotniczego,

4/ pracy teoretycznej.

Do pracy dyplomowej można było przystąpić po wykonaniu wszystkich obowiązujących ćwiczeń, zdaniu wszystkich egzaminów oraz po odbyciu praktyki. 

W roku 1949 na III i IV roku studiów tego oddziału było 38 studentów. Część z nich ukończyła studia 1949/50 uzyskując stopień magistra inżyniera.

Przedmioty i wykładowcy z dziedziny lotniczej.

PRZEDMIOT	WYKŁADOWCA	ILOŚĆ GODZIN
Wytrzymałość kontr. lotniczych	Prof. dr inż.  Jarosław Naleszkiewicz	Tyg. 3 godziny wykładów i 2 godziny ćwiczeń w sem. V
Spawalnictwo lotnicze	Prof. inż.  Leon Dreher	Tyg. 2 godziny wykładów  i 2 godziny ćw. w semestrze VI
Hydromechanika	Prof. inż.  Michał Broszko	Tyg. 3 godziny wykładów  w semestrze V
Turbiny wodne	Prof. inż.  Michał Broszko	Tyg. 3 godziny wykładów  w semestrze V
Silniki spalinowe stałe	Prof. inż.  Karol Taylor	Tyg. 4 godziny wykładów  w semestrze V
Encykl. maszyn dźwigowych i przenośnikowych	Prof. inż.  Stanisław Łukasiewicz	Tyg. 2 godziny wykładów  w semestrze VI
Materiały i fabrykacja lotnicza	Inż. Antoni Janowski	Tyg. 2 godziny wykładów  w semestrze VI
Aerodynamika	Prof. mgr inż.  Józef Wysocki	Tyg. 4 godziny wyk.  w sem. VI i 3 godziny lab. w sem. VII
Mechanika lotu	Prof. mgr inż.  Józef Wysocki	Tyg. 3 godziny wyk. i 2 godziny ćw. w sem. V
Budowa płatowców	Inż. Tadeusz Sołtyk	Tyg. 5 godzin wyk. i 3 godziny ćw. w sem. V
Urządzenia hydropneumatyczne	Inż. Tadeusz Sołtyk	Tyg. 2 godziny wykładów  w semestrze VII
Silniki odrzutowe	Inż.  Jerzy Goszczewski	Tyg.  3 godz. Wyk.  w semestrze VII
Elektrotechnika lotnicza	Inż. Zenon Jagodziński	Tyg. 1 godzina wykładów  w semestrze VII
Meteorologia lotnicza	Prof. dr  Władysław Gorczyński	Tyg. 1 godzina wykładów  w semestrze VIII

Katedra Aerodynamiki

Wobec tego, że po wojnie na Politechnice ocalało Laboratorium Aerodynamiczne organizacyjny program naukowy przedłożony Ministerstwu Oświaty przewidywał utworzenie Katedry Aerodynami dla Studium Lotniczego. W 1946 r. uruchomiono Laboratorium Aerodynamiczne, podręczny warsztat mechaniczny i stolarnię dla budowy modeli do badań w ruchu aerodynamicznym. Zostały też naprawione resztki modeli silników lotniczych i elementów aerodynamicznych. 
W 1947 r. Laboratorium Aerodynamiki było na takim poziomie, że mogło wykonywać drobne prace usługowe dla przemysłu lotniczego. Poważnym osiągnięciem było zbudowanie i uruchomienie urządzenia do badania optycznego opływu w oparciu o podobne urządzenia, zbudowane przed wojną w Instytucie Aerodynamicznym na Politechnice Warszawskiej. 
Za pomocą tego urządzenia wykonany został film wąskotaśmowy długości około 1200 m dla celów dydaktycznych, obrazujący opływy kilkudziesięciu modeli płatów, palisad i płatów z urządzeniami do zwiększania siły nośnej i oporu. 

Kierownikiem kadry Aerodynamiki został prof. Józef Wysocki, starszym asystentem inż. Robert Rejman, a młodszym asystentem Zygmunt Franaszczuk. Kierownikiem Katedry Konstrukcji i Budowy Płatowców był zaś mgr inż. Tadeusz Sołtyk.^[6]

„Przeniesienie” czy likwidacja Oddziału Lotniczego PG?

W materiałach źródłowych wydanych w tamtym okresie, spotyka się twierdzenie, że: „w związku z koncentracją wyższego szkolnictwa Oddział Lotniczy Politechniki Gdańskiej został w roku 1950 zlikwidowany, a Katedry Aerodynamiki i Konstrukcji Budowy Płatowców wraz z całą kadrą zostały przeniesione”.

Czy tak było w rzeczywistości? 

Przeniesienie Oddziału Lotniczego zbiegło się w czasie z kolejną spektakularną ucieczką lotniczą braci Bałut, studentów Oddziału Lotniczego i członków Aeroklubu Gdańskiego.  Tak więc likwidacja, czy też tzw. „przeniesienie” Oddziału Lotniczego z Politechniki Gdańskiej wraz z całą kadrą i studentami było raczej wynikiem represji niż tzw. „koncentracji wyższego szkolnictwa”. 

Cały sprzęt użytkowany dotąd przez Oddział Lotniczy oraz nowa cenna biblioteka zostały przekazane Politechnice Wrocławskiej, a pomieszczenia przekazane Katedrze Hydromechaniki i Budowy Turbin Wodnych. Kierunek lotniczy na Politechnikę Gdańską już nigdy nie powrócił. Szkoda.

---

^[1]T. Sołtyk, Polska myśl techniczna w lotnictwie 1919-1939 i 1945-1965, Warszawa 1983.

^[2]Przed wojną adiunkt Instytutu Aerodynamicznego na Politechnice Warszawskiej.

^[3]W tym czasie wykładał na Politechnice Łódzkiej budowę samolotów i był szefem Lotniczych Warsztatów Doświadczalnych. Konstruktor wielu polskich samolotów w tym najsłynniejszego odrzutowego ISKRA.

^[4]Do 1939 r. kierownik działu badania płatowców w Instytucie Badań Lotnictwa.

^[5]Prof. Karol Taylor (1878 Kielce – 1968 Gdańsk) – od 1916 wykłada na Politechnice Warszawskiej, 1923 profesor, opublikował wiele artykułów z dziedziny budowy i działania silników spalinowych. Opracował i wydał kilka podręczników m.in. „Silniki lotnicze” (1919)i dwutomową pracę „Silniki spalinowe” (1922-1924). Po wojnie powołany na profesora Politechniki Gdańskiej. Prowadził wykłady na Wydziale Mechanicznym PG.

^[6]„Skrzydlata Polska” I 1948, nr 1.